Onderhoud kapitaalgoederen

Inleiding
Kapitaalgoederen zijn goederen waarvoor investeringen nodig zijn. Het gaat om zaken die daarna regelmatig onderhoud vragen, zoals wegen, gebouwen, rioleringen en groen. Het onderhoud van kapitaalgoederen is van groot belang voor het zo optimaal mogelijk functioneren van de gemeente, onder meer op het gebied van leefbaarheid, veiligheid, vervoer en recreatie. Naast het regulier onderhoud heeft de gemeente Zaanstad te maken met onderhoudsachterstand. Het beleid is erop gericht om deze onderhoudsachterstanden in te lopen. Deze paragraaf gaat achtereenvolgens in op het beleidskader, kwaliteitsniveau, onderhoudsplan en de financiën van:

1. Openbare ruimte
2. Riolen
3. Onderwijshuisvesting
4. Sport
5. Gemeentelijk vastgoed

Openbare Ruimte

Beleidskader
Door het beleid van versneld afschrijven en het exploitatiebudget voor onderhoud openbare ruimte (budget IOOR), wordt een groot deel van de vervangingen betaald uit de reguliere begroting. Versneld afschrijven is mogelijk vanuit incidentele middelen, zoals een positief rekeningresultaat. Sinds 2007 is er voor € 37 mln.. extra afgeschreven.  In 2014 hebben geen aanvullende versnelde afschrijvingen plaatsgevonden met als doel het verhogen van de rechtstreekse financiering van vervangingen.

In 2014 is er binnen de openbare ruimte in totaal € 21 mln. besteed. Van dit bedrag wordt
€ 2,2 mln. door subsidies gedekt. Vanuit de exploitatie wordt voor een bedrag van € 13,3 mln. gedekt en voor een bedrag van € 5,4 mln. wordt geactiveerd.

Door een overbesteding in 2012 is in 2014 er minder besteed aan het vervangen van de openbare ruimte. Als gevolg van de overbesteding in 2012 zijn de onderhoudsachterstanden in dat jaar met € 6,7 mln. ingelopen. Door deze overbesteding is besloten om in navolgende jaren het investeringsniveau te verlagen. Voor 2014 heeft dat als consequentie gehad dat € 1 mln. van de financiële ruimte 2014 is aangewend om een gelijkmatiger investeringsniveau te creëren voor 2013. Daarnaast bleek het mogelijk om de vervanging van de openbare ruimte in Poelenburg in 2013 ook versneld uit te voeren waardoor additioneel € 1 mln. van 2014 naar voren is geschoven. In 2014 is daarmee in totaal € 2 mln. minder beschikbaar voor het inlopen van onderhoudsachterstanden. Met de begroting 2014-2017 werd dan ook al een tijdelijke toename van de onderhoudsachterstanden voorzien van € 0,8 mln.

In onderstaand overzicht wordt weergegeven hoe het investeringsniveau en de realisatie van projecten zich verhouden tot wat nodig is op basis van de beheer- en beleidsplannen. Van de ontvangen subsidies van € 2,2 mln. is € 192.000 aangewend voor het inlopen van onderhoudsachterstanden. Het resterende bedrag van € 2 mln. is aangewend voor aanpassingen / kwaliteitsimpuls. Om onderhoudsachterstanden niet te laten oplopen is € 19,4 mln. nodig. In 2014 zijn de onderhoudsachterstanden met € 460.000 opgelopen. Dit is lager dan waarvan bij de begroting werd uitgegaan.

Tabel: Ontwikkeling onderhoudsachterstanden openbare ruimte 2014

De tabel toont een gedetailleerd overzicht van de onderhoudsachterstanden in de openbare ruimte. In 2014 is vooral prioriteit gelegen bij het inlopen van onderhoudsachterstanden bij wegen. Dit is noodzakelijk vanwege de rioolvervangingen die gepland zijn en de noodzaak om aanvullend hierop de weg te vervangen.

Kwaliteitsniveau/onderhoudsniveau
In 2014 is in totaal 330.000 m² aan wegen vernieuwd. Op basis van de beleidsplannen zou jaarlijks een areaal van 267.000 m² vervangen moeten worden om de onderhoudsachterstanden niet verder te laten toenemen. In 2014 zijn dus de onderhoudsachterstanden met 63.000 m² ingelopen.

Riolen

Beleidskader
Met het opstellen van het Verbreed Gemeentelijke Rioleringsplan (VGRP) zijn de onderhoudsachterstanden in de riolering opnieuw onderzocht en bedragen de onderhoudsachterstanden € 25 mln. Om deze onderhoudsachterstanden weg te werken dient tot en met 2020 jaarlijks 20 km aan vervallen riolering te worden vervangen. Gelijktijdig met deze vervanging wordt de riolering in Zaandam-oost aangepast zodat het regenwater via een afzonderlijke leiding wordt afgevoerd naar het oppervlaktewater. Door deze aanpassing van de riolering is het mogelijk om eind 2014 te voldoen aan de basisinspanning.

Met het VGRP is ook opnieuw een emissieberekening gemaakt waaruit blijkt dat Zaanstad voor 94% voldoet aan de doelstelling om emissie-uitstoot op het oppervlaktewater te verminderen. Om aan de doelstelling te voldoen moet 51 ha aan verharding worden afgekoppeld. Tot en met 2014 is hieraan gewerkt door de aanleg van nieuwe riolering en het afkoppelen van regenwater in de wijken Kogerveld, Poelenburg, Zilverschoonlaan, Dennebuurt, Volwerf, Peldersveld en Hoornseveld en daarmee is 100% van deze opgave gedaan.

In het rapport van de Rekenkamer Zaanstad naar de riolering in Zaanstad zijn de volgende aanbevelingen gedaan:

1. Zorg ervoor dat de uitgangssituatie bij de effect- en prestatiedoelstellingen bekend is, bepaal streefwaarden voor de te realiseren maatschappelijke effecten voor de tussenliggende jaren en laat deze concretisering van het beleid periodiek vaststellen door de raad.
2. Zorg voor voldoende kennis over de kwaliteit van de riolering, de reeds gerealiseerde effecten en de kosteneffectiviteit van de maatregelen.
3. Kom tot bestuurlijke samenwerking met het hoogheemraadschap om te komen tot samenwerking in de afvalwaterketen en betrek daarbij de gemeenteraad.
4. Zorg er voor dat het rioolbeheerbestand betrouwbare en actuele informatie bevat.
5. Zorg ervoor dat de planvorming op alle niveaus op orde is.
6. Zorg voor een systematische registratie van gegevens over het uitvoeringsproces en doe dat zodanig dat de gemeente de beschikking krijgt over goede managementinformatie om de doelmatigheid van de eigen organisatie te kunnen beoordelen.
7. Heroverweeg de eerder gemaakte afspraken over de informatievoorziening.
8. Maak afspraken over de betrokkenheid van de raad bij belangrijke (financiële wijzigingen op het gebied van riolering).

Inmiddels zijn de volgende verbetermaatregelen uitgevoerd:

• Beleidsplan is geactualiseerd en vastgesteld.
• Operationele beheerplannen zijn geactualiseerd.
• De effectindicatoren en prestatie-indicatoren zijn geconcretiseerd en zijn verwerkt in een DoFeMaMelijst (Doelstelling, Functionele eisen, Maatstaven, Meten).
• Inzichtelijk maken van de emissiereductie in relatie tot de verbetermaatregelen
• Bestuurlijke samenwerking opgestart met regiogemeenten.
• Quick scan uitgevoerd naar samenwerkingsmogelijkheden met de regiogemeenten.
• Het inspectieplan is opgesteld.
• Deelname aan Benchmark riolering in 2013 en het rapporteren daarover aan de raad.
• Raad is geïnformeerd over ontwikkelingen rioleringsbeheer tot en met 2013.

Kwaliteitsniveau/onderhoudsniveau
In 2014 is in de begroting een investering opgenomen voor de vervanging van riolering van  16,2 mln. Met de Burap 2014 is dit bedrag verlaagd naar 14,7 mln. Deze verlaging werd noodzakelijk doordat de beschikbare financiële ruimte voor de vervanging van wegen niet toereikend was om de rioolvervangingen te kunnen volgen.

Met het VGRP  werd nog een vervangingsopgave voorzien tot en met 2020 van 190 km  
Dit resulteerde in een gemiddelde jaarlijkse vervangingsopgave  van het riool van 20 km per jaar. Eind 2013 is van deze opgave nog 154 km te doen. Met de 19,6 km die dit jaar is vervangen blijft er een opgave over van 134 km.

Beleidskader

De gemeente heeft op grond van de onderwijswetgeving een zorgplicht voor de huisvesting
van scholen voor basis-, (voortgezet) speciaal en voortgezet onderwijs. Die zorgplicht is
nader uitgewerkt in de Verordening voorzieningen huisvesting gemeente Zaanstad. Deze
regeling bevat vrij gedetailleerde ‘spelregels’ voor de schoolbesturen en het gemeentebestuur
op het terrein van de onderwijshuisvesting (zoals bouw en inrichting, onderhoud, aanpassing
gebouwen en gymnastieklokalen). Vanaf 2005 zijn bijna alle schoolgebouwen voor het
voortgezet onderwijs vernieuwd of gerenoveerd. In 2015 wordt het laatste project (nieuwbouw
Praktijkschool De Faam) afgerond. Het in 2007 afgesloten convenant ligt hieraan ten
grondslag.
Voor het basisonderwijs heeft de gemeenteraad op 28 april 2011 het Integraal huisvestingsplan (IHP)  vastgesteld. In dit plan is uiteengezet welke investeringen noodzakelijk zijn om het
gebouwbestand van het primair onderwijs in Zaanstad te behouden en waar nodig te verbeteren. In samenwerking met de schoolbesturen zijn alle gebouwen en scholen bekeken en is
bepaald waar investeringen in gebouwen noodzakelijk zijn. Per 1 januari 2015 is een bezuiniging op het Gemeentefonds doorgevoerd. Daarop is het IHP aangepast en is bijvoorbeeld de gehele tweede fase vervallen.
Naast deze bezuiniging is ook wettelijk een verschuiving van taken doorgevoerd waardoor de uitkering uit het Gemeentefonds is verkleind: schoolbesturen in het primair en (voortgezet) speciaal onderwijs worden per 2015 voor hun onderhoudstaken direct door het Rijk bekostigd. De gemeentelijke taak daarin is vervallen. De huisvestingsverordening wordt in 2015 aangepast op deze ontwikkeling.

Kwaliteitsniveau / onderhoudsniveau
Vanaf 1 januari 2015 is in het gehele onderwijsveld de financiering van onderhoudslasten bij het Rijk gelegd. De gemeenten hebben daarin geen taak meer.
De verplichting voor schoolbesturen om hun gebouwen voldoende te onderhouden en (bij overdracht aan de gemeente) dat in voldoende onderhoudstoestand te doen, blijft bestaan. In 2015 worden de laatste onderhoudsverplichtingen voor de gemeente jegens schoolbesturen afgewikkeld (gebaseerd op toekenningen 2014).

Financieel
Door de verschuiving van de financiering van onderhoudsbudgetten van gemeente naar Rijk is de uitkering uit het Gemeentefonds verkleind. Deze verschuiving is een-op-een uitgevoerd waardoor geen nadeel voor de gemeente ontstaat.

Staat van huisvesting
De scholen voor voortgezet onderwijs in Zaanstad zijn bijna allemaal in goede en moderne schoolgebouwen gehuisvest. In 2015 wordt de laatste hand gelegd aan de nieuwbouw van Praktijkschool De Faam, die wordt gevestigd naast Pascal Zuid in Zaandam
Met de uitvoering van het Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs wordt beoogd alle schoolgebouwen in een goede staat te brengen en/of te houden. Uitvoering vindt over meerdere jaren plaats.  In 2014 zijn de volgende projecten in gebruik genomen: tijdelijke huisvesting in Kreekrijk, OBS De Spiegel, RKBS De Evenaar.
Daarnaast zijn een aantal projecten in de uitvoeringsfase gekomen, zoals OBS De Zoeker, De Bijenkorf en OBS Over de Brug.

Sport

Beleidskader
Kapitaalgoederen die onder het programma sport vallen zijn de gemeentelijke zwembaden, sporthallen en de kunstgrasvelden.

De meeste sporthallen en zwembaden in de gemeente zijn sterk verouderd en zijn afgeschreven. In 2014 is verder uitwerking gegeven aan het uitvoeringsplan om sporthallen de Vang en de Sprong te vervangen door nieuwbouw. Ook worden de zwembaden de Watering en de Crommenije vervangen door een nieuw binnen- en buitenzwembad op de huidige locatie van zwembad de Crommenije. De Slag zal worden gerenoveerd.

In 2014 is de bouw van de nieuwe sporthal ter vervanging van de Vang gecontinueerd. Oplevering heeft  plaatsgevonden  in het 1^e kwartaal van 2015. Ook is in 2014 de aanbesteding voor de architect van het zwembad in Noord afgerond. Nieuwbouw van Zwembad Noord wordt gebouwd als vervanging voor De Watering en de Crommenije. De aanbesteding voor de total engineering(bouwbegeleiding) voor sporthal De Koog l ter vervanging van de Sprong is eveneens afgerond.

In januari 2014 is door de Raad via het besluit routekaart buitensport aangegeven in welke sportparken in de toekomst nog wordt geïnvesteerd met als doel te komen tot toekomstbestendige buitensportaccommodaties. Verdere voorbereidingen aan het nieuwe sportpark de Omzoom zijn in gang gezet. Het definitief ontwerp (DO) is begin 2014 door de gemeenteraad vastgesteld. Sportpark SVA(kunstgrasvelden) wordt in het 2^e kwartaal 2015 opgeleverd.

Kwaliteitsniveau/onderhoudsniveau
De verouderde sporthallen en zwembaden worden momenteel in stand gehouden en zijn over het algemeen qua kwaliteit onder het basisniveau. Dit betekent dat grote renovatiewerkzaamheden niet meer plaatsvinden, in afwachting van nieuwbouw.. Alleen het noodzakelijke onderhoud volgens de MeerjarenOnderhoudsplanning om de gebouwen open en veilig te houden zijn uitgevoerd. Het gaat daarbij om zwembad De Watering, sporthal De Tref en Sporthal de Sprong. Voor zwembad de Slag is een renovatie in voorbereiding.

Onderhoudsplan en actuele staat van onderhoud
De CV-ketels bij de Zaangolf functioneren slecht en zijn aan het einde van hun levensduur. Vastgoed en SZZ hebben in 2013 het Programma van Eisen voor nieuwe ketels opgesteld. In 2015 staat vervanging gepland.

Financieel
De onderhoudssubsidie voor kunstgras en kunststofvelden valt onder het programma sport . De bezuinigingen hebben duidelijk invloed op het beschikbare onderhoudsbudget. In 2014 is de systematiek voor de onderhoudssubsidie aangepast en goedgekeurd door de Raad. Ook is besloten om per 1 augustus 2015 een bijdrage te vragen aan verenigingen voor het gebruik van kunstgras en kunststofvelden.
De kosten van dat noodzakelijk onderhoud (eigenaars- en huurdersdeel)  zijn opgenomen in de MeerJarenOnderhoudsplanning. Het eigenaarsdeel van het onderhoud voor de sporthallen en zwembaden is opgenomen in de algemene gemeentelijke vastgoedportefeuille.  Het huurdersdeel van het onderhoud is verantwoordelijkheid van de exploitant.

Gemeentelijke vastgoedportefeuille

Beleidskader
De gemeentelijke vastgoedportefeuille is in beeld gebracht en gecentraliseerd. Als gevolg van de nota 'Aanpak gemeentelijk vastgoed' (december 2008) en de voorstellen in de nota 'De gemeentelijke vastgoedportefeuille' (najaar 2012) is de afgelopen jaren al het gemeentelijk vastgoed ondergebracht in één portefeuille bij de afdeling Grondzaken (team vastgoed). Alle beheeractiviteiten, gemeentelijke aan- en verkooptransacties m.b.t. vastgoed worden door deze afdeling verricht.
Het proces om al het gemeentelijk vastgoed onder te brengen in een professionele organisatie die zorg draagt voor het beheer en onderhoud is afgerond. Overigens is het een dynamische vastgoedportefeuille omdat jaarlijks panden worden toegevoegd en andere weer worden verkocht of verhuurd.
De afdeling Grondzaken fungeert als juridisch eigenaar en draagt zorg voor het in goede staat blijven van het casco van de voorzieningen. De gebruiker/huurder draagt zorg voor de exploitatie en het gebruik. Een uitzondering geldt voor de schoolgebouwen. Primair en speciaal onderwijs worden nog begeleid door team accommodaties van domein Maatschappelijke Ontwikkeling (MO). Voortgezet onderwijs heeft op dit gebied geen relatie meer met de gemeente en zijn de schoolbesturen verantwoordelijk.
Alle objecten worden beoordeeld op hun onderhoudstoestand. De kosten van het noodzakelijk onderhoud worden opgenomen in een Meerjaren Onderhoudsplanning (MJOP). Het saldo van al deze MJOP’s geeft het benodigde onderhoudsbudget voor de gemeentelijke vastgoedportefeuille.
Aan de hand van een aantal vastgestelde criteria (financieel, strategisch en functioneel) is het vastgoed beoordeeld op de bijdrage die het levert in de uitvoering van het gemeentelijk beleid. Dit heeft geleid tot het benoemen van een aantal panden die om die reden in gemeentelijk bezit blijven ('permanent beheer'). Het vastgoed dat in gemeentelijk bezit blijft wordt zoveel mogelijk ‘marktconform’ verhuurd.
Het vastgoed waarmee geen strategische- of beleidsdoelen zijn gediend zal (op termijn) zoveel mogelijk worden afgestoten. Deze objecten worden dan in de categorie 'voorraad' geplaatst en worden verkocht zodra een goede gelegenheid zich voordoet of door deze actief op de markt te brengen.
De resultaten daarvan zijn bij het onderdeel Grondzaken en gebiedsontwikkeling vermeld.
Ondanks de slechte economische omstandigheden zijn de geraamde opbrengsten gehaald.

Kwaliteitsniveau
Het gemeentelijk vastgoed wordt beoordeeld op basis van de norm NEN 2767. Dit normblad beschrijft 6 kwaliteitsniveaus. Daarbij is de conditie van niveau 1 vergelijkbaar met nieuwbouw en betekent niveau 6 sloop.
In Zaanstad is besloten het vastgoed dat in beheer blijft bij de gemeente te onderhouden conform conditie 3. (= redelijk; het verouderingsproces is zichtbaar op gang gekomen).
Vastgoed dat zal worden afgestoten wordt onderhouden conform conditie 5 ( = slecht; het
verouderingsproces is min of meer onomkeerbaar geworden en heeft het gebouw in zijn greep).
Met de toepassing van deze condities wordt bespaard op de onderhoudskosten. Wel is het zo dat bij een eventuele verkoop de opbrengst beïnvloed wordt door een onderhoudsachterstand.

Financiën
Om het vastgoed dat in beheer is bij de afdeling Grondzaken te kunnen onderhouden is voor de huidige portefeuille een jaarlijks budget nodig van ca. 1,5 mln., wat gebaseerd is op een 10-jaars gemiddelde.
Dit budget is vanaf de begroting 2015-2018 ook structureel beschikbaar. Het meerjarig onderhoudsplan (MJOP) vertoont per jaarsnede verschillen, welke via de voorziening Onderhoud vastgoed worden opgevangen. De grotere onderhoudsingrepen worden conform de financiële verordening geactiveerd.